DNA-verwantschapsonderzoek kan cold case Wies Hensen oplossen, denkt deze detective
Dit is deel twee van een vierluik over de DNA-vondst in het onderzoek naar de dood van Wies Hensen uit Budel. Familiedetective Els Leijs komt aan het woord. De schrijvers van dit artikel, Joop Donkers en Sander Meyer, gaan in gesprek met haar met de centrale vraag: "Hoe kunnen we de dader op het spoor komen?"
Dit artikel is geschreven door Joop Donkers en Sander Meyer, die onderzoek doen naar de cold case.
Voor deze vraag spreken we met Els Leijs. Als dé familiedetective van Nederland zocht ze jarenlang, onder meer voor het programma Spoorloos, naar familieleden van mensen. Sinds 2002 heeft ze een eigen onderzoekbureau voor Genetische Genealogie.
Wat is eigenlijk DNA?
Els: “DNA is de afkorting voor desoxyribonucleïnezuur. Het is de drager van alle genetische informatie. DNA is een ingewikkelde code die bij iedereen anders is. Die code zit in iedere cel van je lichaam, in je haren, bloed, speeksel en in je huid. Forensisch onderzoekers kunnen die code lezen met behulp van computers en machines. Ieder mens erft 50 procent DNA van zijn of haar vader en 50 procent DNA van zijn of haar moeder, die beiden ook weer de helft van hún vader en moeder hebben gekregen.
Dit betekent dat ieder mens ongeveer 25 procent DNA van alle vier de grootouders heeft en van elk van hun ouders weer 12,5 procent enzovoorts. Als twee mensen een DNA-match hebben, dan wil dat zeggen dat ze ergens een voorouder delen. Hoe meer gemeenschappelijk DNA, des te recenter de gemeenschappelijke voorouder is.
Welke autosomale DNA-kenmerken een kind van een ouder erft, is toeval. Doordat bij het overerven van autosomale DNA-kenmerken slechts vier combinaties mogelijk zijn, hebben broers en zussen gemiddeld meer DNA-kenmerken met elkaar gemeen dan willekeurige personen. Van dit gegeven wordt gebruik gemaakt om personen te vinden die broer of zus van elkaar zouden kunnen zijn.”
Wat betekent het dat er in de zaak Wies Hensen een DNA-daderprofiel is?
Els: “Dat is geweldig. Het betekent dat we in theorie de dader moeten kunnen vinden. Je hoeft maar twee, liefst drie personen te hebben met een match. In theorie is het dan zeer waarschijnlijk dat je via stamboomonderzoek bij de dader uitkomt.”
In theorie? Maar hoe zit dat in de praktijk?
Els: “Er zijn vooral juridische obstakels, waar ik jullie verder niet mee zal vermoeien. Liever focus ik op twee concrete mogelijkheden die een oplossing in de zaak-Wies Hensen dichterbij kunnen brengen. Beide mogelijkheden zijn of worden in Nederland al toegepast, namelijk DNA-verwantschapsonderzoek en het gebruik van internationale databanken.”
Een grootschalig DNA-verwantschapsonderzoek
In april 2012 werd dankzij een wetswijziging het organiseren van een grootschalig verwantschapsonderzoek mogelijk. In Nederland is zo’n verwantschapsonderzoek toegepast in de zoektocht naar de moordenaars van Marianne Vaatstra, Nicky Verstappen en Milica van Doorn.
Milica van Doorn
In juni 1992 werd Milica van Doorn uit Zaandam verkracht en vermoord. Na een feestje wil Milica de laatste bus halen. Als blijkt dat de laatste bus al weg is, besluit ze te gaan lopen. Onderweg moet ze haar moordenaar zijn tegengekomen. Uit politieonderzoek komt naar boven dat de dader uit de buurt moet komen. Nog specifieker; uit onderzoek naar op het lichaam aangetroffen DNA kan de recherche opmaken dat de dader zeer waarschijnlijk voorouders heeft die afkomstig zijn uit Turkije.
Als de moord na jaren nog niet opgelost is, grijpt de politie in 2017 naar een laatste redmiddel: een grootschalig verwantschapsonderzoek met vrijwilligers. De politie vraagt 126 Turkse mannen uit de omgeving hun DNA af te staan. Op twee na doen alle opgeroepen mannen mee. Hun wangslijm gaat voor onderzoek naar het Nederlands Forensisch Instituut (NFI).
Al na een maand levert dat resultaat op. Een van de deelnemers zou op basis van zijn DNA wel eens een broer van de dader kunnen zijn. Die dader bleek uiteindelijk een van de twee mannen die niet aan het onderzoek had mee willen werken. Op 9 december 2017 hield de politie de verdachte aan. Deze Hüseyin A. werd op 11 december 2018 door de rechtbank veroordeeld tot twintig jaar cel. Inmiddels is de man in de gevangenis overleden.
Marianne Vaatstra
Het dode lichaam van Marianne Vaatstra wordt op 1 mei 1999 gevonden in een weiland bij het Friese dorp Veenklooster. Het 16-jarige meisje is verkracht en vermoord. Eind september 2012 startte de politie een grootschalig DNA-verwantschapsonderzoek om de moord op te lossen. Aan 8080 mannen in de omgeving van de plaats delict werd gevraagd op vrijwillige basis hun DNA af te staan. Een van de mannen die zijn DNA inleverde, was boer Jasper S. Het leverde een 100 procent match op. Op 19 april 2013 veroordeelde de rechtbank in Leeuwarden hem tot een gevangenisstraf van achttien jaar voor verkrachting en moord.
Nicky Verstappen
De 11-jarige Nicky wordt op 11 augustus 1998 dood aangetroffen op de Brunssumerheide. Samen met kinderen uit zijn woonplaats Heibloem nam hij daar deel aan een jeugdkamp. Toen de zaak na jaren onopgelost bleef, koos de politie voor een grootschalig DNA-verwantschapsonderzoek. De politie riep ruim 21.500 mannen op hun DNA af te staan. Het was daarmee veruit het grootste DNA-verwantschapsonderzoek in Nederland.
De 55-jarige Jos B., die uiteindelijk voor de moord op Nicky is veroordeeld, kwam wonderlijk genoeg niet in beeld via het verwantschapsonderzoek. Het NFI voerde parallel aan dat onderzoek een autosomaal DNA-onderzoek uit waarvoor specifiek 1.500 mannen werden benaderd die destijds in de buurt van de Brunssumerheide aanwezig waren. Een van hen was Jos B.
Omdat de man op een onbekende locatie in het buitenland verbleef, kon de politie bij hem zelf geen DNA afnemen. Het NFI slaagde erin toch een DNA-profiel op te maken met behulp van zijn persoonlijke eigendommen. En dat leverde een match op met het DNA dat onder meer op de pyjama en onderbroek van Nicky was aangetroffen.
Om er zeker van te zijn dat het DNA-profiel ook daadwerkelijk toebehoort aan de vermiste man, heeft het NFI aanvullend DNA-onderzoek uitgevoerd. De politie bracht daarvoor twee referentiemonsters van mannelijke verwanten van de vermiste persoon naar het NFI. De hiervan verkregen Y-chromosomale DNA-profielen zijn direct vergeleken met het Y-chromosomale DNA-profiel van de onbekende man op de kleding van Nicky Verstappen. Ook deze Y-profielen leverden een match op. Om te voorkomen dat de verdachte zou vluchten, zijn Openbaar Ministerie (OM) en politie direct in stilte een opsporingsonderzoek gestart.
Jos B. werd in Spanje opgepakt. Hij kreeg in eerste instantie een straf van 12,5 jaar. In hoger beroep werd dat omgezet naar een gevangenisstraf van zestien jaar voor het doden, misbruiken en ontvoeren van Nicky Verstappen.
Zou een DNA-verwantschapsonderzoek kunnen helpen in de zaak-Wies Hensen?
Els: “Jazeker, want er is een DNA-daderprofiel. Als de dader uit de (directe) omgeving komt, dan kan het zeker lonen om mensen vrijwillig hun DNA te laten inleveren. Als er op het Y-chromosoom getest wordt, dan is iedere broer, neef, oom, achterneef in de vaderlijke lijn een match. Dan kan er een stamboom worden gebouwd en bekeken worden welke familieleden op het juiste tijdstip op de juiste plek zijn geweest. Zo kom je steeds dichterbij de dader(s). Over het gebruik van internationale genealogische databanken vertel ik meer in de volgende blog.”
Download de gratis app van Cranendonck24 en mis niets → Apple | Android
