Historische blunder: eeuwenoude tekening van kasteel Cranendonck blijkt Frans chateau: 'Teleurstellend'
"Vanaf de eerste keer dat mij de tekening onder ogen kwam, had ik mijn twijfels over de echtheid ervan." Dat zegt Jac. Biesmans over deze bekende en stokoude tekening. Op de tekening zou kasteel Cranendonck te zien zijn, maar volgens Biesmans is dat niet zo. Het gaat om een Frans kasteel, is de 'teleurstellende conclusie'.
In de nieuwste editie van de Aa-kroniek, het boekje van heemkundekring De Baronie van Cranendonck, besteedt Jac. Biesmans aandacht aan de tekening. Daarover concludeert hij: "Het blijkt niet het veronderstelde kasteel te zijn." Volgens Biesmans deed hij die ontdekking na onderzoek met kunstmatige intelligentie, oftewel AI.
In 1673 werd kasteel Cranendonck verwoest. Deze tekening zou een van de weinige afbeeldingen zijn van hoe het kasteel daarvóór eruitzag. Tenminste: dat is wat we altijd dachten.
Geschiedenis van originele kasteel Cranendonck
Biesmans vertelt in de Aa-kroniek: "Het was vermoedelijk in het midden van de dertiende eeuw dat tussen de dorpjes Maarheeze en Soerendonk een voor die omgeving imposante burcht werd gebouwd. Opdrachtgever was naar alle waarschijnlijkheid Engelbert van Horn(e), één van de twee neven van Dirk van Altena, die in 1242 kinderloos overleed. Engelberts broer Willem erfde van oom Dirk het kasteel Horn. De zoon van Engelbert, Willem, is de eerste die zich ‘Heer van Cranendunc’ noemt. De Van Cranendoncks stierf in mannelijke lijn uit in het midden van de veertiende eeuw. Hierop volgden als bezitters de geslachten Van Sevenborn, Van Milberg, Van Schoonvorst, Van Horn en Van Egmond. Via Anna van Egmond, eerste vrouw van Willem van Oranje ('de Zwijger'), kwamen Eindhoven en Cranendonck in het midden van de zestiende eeuw in handen van de Oranjes en bleven dit tot het einde van het Ancien Régime. De Heren van Cranendonck verbleven zelden op het kasteel; een drost of drossaard voerde hun bestuurlijke taken uit."
Op 29 juli 1672 bezette een Frans garnizoen het kasteel. Vanaf 8 augustus 1673 verbleef ook de prins de Condé met zijn mannen op Cranendonck, dat op 13 september 1673 bij de aftocht van de Franse troepen werd opgeblazen.
Ruïne en de 'opgraving' van 1883
De ruïne verviel in de loop der jaren steeds meer. Tekeningen en gravures uit de zeventiende en achttiende eeuw laten het verval goed zien. In 1883, bij het uitdiepen en verbeteren van de Dommel en haar zijstroompjes, werd de bocht in de Aa ter plaatse van het vroegere kasteel afgesneden, waardoor men dwars door de resten van het kasteel moest graven.
Arnoldus Johannes Cornelius (Arnold) Kremer beschreef in 1883 in de Arnhemsche Courant en in 1885 in De Navorscher hoe 'de laatste overblijfselen van een der aloudste kasteelen in deze provincie' werden ontruimd. Slechts de kelders bleken nog ondergronds aanwezig; de brede gracht en een muur van 2,5 meter dikte kwamen tevoorschijn. Van de middeleeuwse burcht bleef na verloop van tijd slechts de vierkantshoeve 'De Kranendonk' over, deels opgetrokken uit de afgebroken kasteelstenen.
Afbeeldingen van het kasteel in welstand
Er bestaan slechts drie bekende afbeeldingen van het kasteel vóór 1673. Dat zijn:
Een minuscuul figuratief gezicht aan de rand van de kaart van Sterksel van Cornelis Lowis in het Kaartboek van Averbode (ca. 1650–1680).
Een gestileerde gravure op het koningsschild uit 1654 van William Thro(i)kmorton, bewaard bij het Sint‑Jansgilde in Soerendonk.
Een originele gewassen tekening met het onderschrift '‘t Slot Kranendonk in Staats‑Braband voor de verwoesting van 1673 naar de origineele schilderij'.
Deze laatste tekening zat sinds 1889 in de Brabant‑collectie van Tilburg University, verworven uit de veiling van de verzameling van de gebroeders van den Bogaerde van Terbrugge (Musée van den Bogaerde) op kasteel Nemerlaer.
Het is een kasteel in Frankrijk
Jac. Biesmans noemt de ontdekking een 'teleurstellende conclusie'. Hij vergeleek de benoemde tekeningen met de prent bovenaan het artikel. "De tekening betreft niet Cranendonck maar een Frans kasteel", vertelt Biesmans. "De afbeelding komt tot in detail overeen met een negentiende-eeuwse gravure van een chateau in Frankrijk. De oorspronkelijke staalgravure gaat terug op een tekening van Jean‑Jérôme Baugean (1764–1819) en is verschenen in de meerdelige publicatie Nouveau Voyage pittoresque de la France (1817–1824). De 'vervalsing' zit in de toeschrijving; niet zeker is of tekening en bijschrift tegelijk zijn gemaakt of dat het bijschrift later is toegevoegd."
Het kasteel op de tekening bestaat nog, zegt Biesmans. Wat de exacte locatie van het monument is, wil hij niet zeggen, maar is te lezen in de Aa-kroniek. "De enige nu nog bekende afbeeldingen van het staande kasteel Cranendonck zijn dus die in het kaartboek van Averbode en op het Soerendonkse koningsschild", besluit Biesmans.
Download de gratis app van Cranendonck24 en mis niets → Apple | Android
