Budel-Dorplein als openluchtmuseum: op pad met Frans Soers

Het is een voorrecht om op een ochtend met Frans Soers door Budel-Dorplein te mogen wandelen. Vliegen de meeste mensen per auto zo snel mogelijk van A naar B, de wonderbare reis van vandaag door het beschermde dorpsgezicht gaat te voet. Frans ontplooit zich deze morgen als een ambassadeur pur sang, die iedereen wil laten meegenieten van alle schoons in het dorp. Verslaggever Evert Meijs gaat in een drieluik met hem op pad langs de pareltjes. Vandaag het eerste deel.

Vanaf zijn huis aan de Stationsweg gaat de ruim twee uur durende tocht allereerst naar de educatieve grondwaterpeilmeter met de daarachter gelegen insectenmuur. “Je denkt misschien dat dit alles bij de basisschool hoort, maar het staat er helemaal los van. Kijk, hier nestelen de insecten zich. Vooral bedoeld voor de solitaire bijen. Vandaar ook dat mooie metalen kunstwerk van een bij, ontworpen door de Dorpleinse kunstenares Nanouk Weijnen, en gemaakt door Jen van Seggelen. De insectenmuur met heemtuin is uitgevoerd door Dorpleinse vrijwilligers”, legt Frans uit.

Er volgt een uitleg over het gebruikte metaal. Cortenstaal genaamd, oersterk en met de roestkleur als typisch uiterlijk kenmerk. “We lopen hier over de Stationsweg, een overdreven brede weg. Dat komt omdat op het fietspad waarover we nu lopen, vroeger een smalspoor was, voor aan- en afvoer van personen en goederen naar de Zinkfabriek.”

Van Nieuwdorp naar Dorplein
Aan de overzijde van de weg staat een aantal dienstwoningen voor personeel van de Zink. “Natuurlijk hadden de directeuren en ingenieurs grotere huizen dan het overige personeel. De gebouwen werden allemaal door de eigenaar van de zinkfabriek, de Familie Dor, gebouwd”, gaat Frans zijn betoog verder. “Kijk, deze twee villa’s zijn een exact spiegelbeeld van elkaar. En allemaal grote tuinen.”

Al gauw wordt de vergelijking getrokken met Philips, het bedrijf dat óók vele woningen bouwde voor het eigen personeel, met winkels en allerlei andere voorzieningen. Frans: “Het was zeer ongezond werk in de Budelse zinkfabriek, maar de familie Dor was daarentegen zeer goed voor het personeel.” In 1892 startte de Budelse zinkfabriek, op een terrein van 628 hectare. Hierdoor werd een begin gemaakt met het ontstaan van Dorplein, dat aanvankelijk nog de naam Nieuwdorp droeg, naar het Franstalige Village Nouveau. Pas een jaar later veranderde die naam en werd deze gewijzigd door te vernoemen naar de stichters van de zinkfabriek: Dorplein.

Belgische invloeden
De zinkindustrie bloeide enorm op in Dorplein. Er was grote vraag naar arbeiders en er werden meer en meer woningen gebouwd. Op de toegangswegen naar Dorplein kwamen slagbomen te staan. “In den beginne is het best wel een besloten gemeenschap geweest”, aldus Frans. “Er werd veel werkvolk uit Wallonië gehaald, waar de Familie Dor óók vandaan kwam. Geen wonder dat je aan de woningen kunt zien dat ze een ietwat Belgische bouwstijl hebben, met van die donkere stenen, aangevoerd vanuit het Belgische.”

Dan gaat de wandeling via een natuurgebied dat Frans ‘de ecologische verbindingszone’ noemt, naar ‘Bos Zicht’, de tweede boerderij die de zinkfabriek in 1918 bouwde. “Want men wilde zo veel mogelijk zelfvoorzienend zijn in het nieuwe dorp. Zo lagen hier ook de nodige kelders om aardappels op te slaan. Ze lagen dan koel en in het duister, zodat ze nauwelijks uitliepen.”

De boeiende excursie wordt vervolgd via de Eikenlaan. “Kijk”, zegt Soers, “zoals overal in ons land, was ook hier in de jaren na de Tweede Wereldoorlog de woningnood erg groot. Bovendien was er veel behoefte bij de fabriek aan kaderpersoneel. De directie kocht in een Nederlandse haven veertien luxe houten woningen en deze werden hier in elkaar gezet.” En inderdaad, diverse houten bungalows staan keurig in een rij langs de laan. In de loop der jaren hebben bewoners bijgebouwd en gesloopt, maar enkele panden zijn nog puntgaaf.

Oorlogsgraven
Even later staan we bij een grote rechthoekige vijver met daarin een beeld en daarachter zes dezelfde grafstenen. Frans vertelt dat hier zes oorlogsslachtoffers begraven liggen. Drie uit Dorplein, één uit Budel, Rotterdam en Winterswijk. Zij zorgden er voor dat tijdens de Tweede Wereldoorlog piloten, joden en andere vogelvrijverklaarden een veilig heenkomen konden vinden.

Daarna ging het richting Sint-Jozefkerk, die in 1951 werd gebouwd, maar in 2014 aan de eredienst is onttrokken.

Blijf Cranendonck24 in de gaten houden. Regelmatig verschijnen hier prachtige verhalen.

Download de gratis app van Cranendonck24 en mis niets → Apple | Android