Budel-Dorplein: Rijke historie en ontstaan van dit unieke dorp
Budel-Dorplein is een historisch dorp gelegen in de gemeente Cranendonck, provincie Noord-Brabant, Nederland. Met een inwoneraantal van 1380 in 2021, heeft het dorp zijn oorsprong in de late 19de eeuw, toen de familie Dor een zinkfabriek bouwde in het vennengebied tussen Budel en Weert. Rondom de fabriek lieten de Dors woningen en voorzieningen voor de arbeiders bouwen. In april 2011 werd de nederzetting Dorplein en het omliggende natuurlijke gebied aangewezen als beschermd dorpsgezicht.
Hier lees je alle informatie over Budel-Dorplein.
Geschiedenis van Budel-Dorplein
Het project dat bekend staat als Projet de Dorplein werd ontworpen door Emile Dor. In eerste instantie stond het project bekend als Nieuwdorp en in de volksmond als 'De Aauw Hei'. De naam Dorplein werd officieel vastgesteld door de gemeente Budel in 1893. Omdat de zinkfabriek op een afgelegen terrein werd gebouwd, moesten er verschillende infrastructuurwerken en voorzieningen voor de medewerkers worden gerealiseerd. De eerste bewoners waren Waalse arbeiders die kennis en ervaring meenamen en functies in het middenkader bekleedden. Aanvankelijk hadden ze het moeilijk omdat de meeste voorzieningen nog gebouwd moesten worden en ze de taal niet spraken. Geleidelijk aan werden er voorzieningen gerealiseerd. De arbeiderskolonie was volledig afhankelijk van de Budelse zinkfabriek. Het bedrijf had een paternalistische benadering, met zowel positieve als negatieve aspecten, en de nederzetting was afgelegen. De hogere functionarissen van het bedrijf bekleedden bestuurlijke functies in het dorp, zelfs het schoolhoofd en de rector stonden op de loonlijst van de fabriek.
Verschillende belangrijke voorzieningen werden door de fabriek geleverd, waaronder:
- Hotel Sint-Joseph: Ook wel bekend als 'De Cantine'. Dit kloosterachtige gebouw uit 1898 was bedoeld voor de huisvesting van vrijgezelle arbeiders. Het werd beheerd door de Zusters van de heilige Carolus Borromeus, die afkomstig waren uit Nancy. Later werden zij opgevolgd door de Dochters der Liefde van de Heilige Vincentius a Paulo, die uit Nuth kwamen. Deze zusters verrichtten tot 1987 vele werkzaamheden in De Cantine, dat dienstdeed als hotel, winkel, wasserij, ontspanningsruimte en café. Na verloop van tijd werd het gebouw gebruikt als huisvesting voor gastarbeiders en als asielzoekerscentrum. Later werd het commercieel verhuurd aan werknemers van een uitzendbureau onder de naam Cantine. Momenteel wordt het gebouw herontwikkeld als mogelijk sociaal-cultureel centrum onder de naam 'Kempense Veste'.
- De kerk: In eerste instantie had Budel-Dorplein geen kerk en vanwege het volcontinu werkrooster konden de werknemers vaak niet naar de kerk in Budel of Hamont gaan. Daarom werd aanvankelijk een mis gehouden in een gang van het kantoor. In 1896 werd er een kapel gebouwd in de retortenfabriek op het fabrieksterrein. De mis werd aangekondigd door de fabrieksfluit, wat destijds uniek was. In 1907 kwam er nog een kapel in Hotel Saint-Joseph, speciaal voor de dorpsbewoners. Er werden plannen gemaakt voor de bouw van een permanente kerk, maar door oorlogen en economische redenen werd dit tientallen jaren uitgesteld. Op de plek waar oorspronkelijk de kerk zou komen, werden tijdens de bezettingsjaren enkele verzetsstrijders vermoord. In 1949 werd hier ter nagedachtenis een monument opgericht. Uiteindelijk werd elders een permanente kerk gebouwd, gewijd aan Sint-Joseph. Het bakstenen gebouw met twee torens, ontworpen door architect Pontzen, werd in 1952 ingewijd. De klokken werden vernoemd naar de gebroeders Dor en kregen de namen 'Emile' en 'Lucien'. De geestelijke werd gedeeltelijk betaald door de fabriek. Pas in 1963 werd er een officiële parochie opgericht. De fabriekskapel werd in 1966 gesloten, waarmee de directe betrokkenheid van de fabriek bij het kerkelijk leven eindigde. De kapel in de fabriek bestaat niet meer en de laatste kapel werd in 1973 gesloopt toen een elektrochemische fabriek in bedrijf werd genomen.
- Het Kamp: Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd dit gebied gebruikt als verblijfplaats voor geïnterneerde Belgische vluchtelingen.
- De directeursvilla: Deze fraaie en imposante villa bevindt zich tegenover de kerk.
- De Warande: Dit was het landgoed en de woning van de familie Dor. Het landgoed was eigendom van de naamloze vennootschap KZM. Na het pensioen van de heer Dor moest de familie het landgoed verlaten. Het werd later bewoond door verschillende directeuren van de fabriek en heeft daarna verschillende eigenaren gehad.
Woningbouw van de zinkfabriek
De oorspronkelijke woningen waren gebouwd in de Waalse bouwstijl, wat opmerkelijk is in een regio waar deze architectuur niet gebruikelijk is. Het betrof grote huizen, vaak twee aan twee gebouwd. Langs de weg naar de fabriek bevinden zich enkele villa's in een vergelijkbare stijl, bedoeld voor hoger personeel.
In de jaren zestig van de twintigste eeuw veranderde de uitzonderlijke situatie van Budel-Dorplein en werd het een normaal dorp. In 2007 presenteerde de Budelse zinkfabriek plannen om een duurzaam bedrijventerrein, genaamd 'Duurzaam Industriepark Cranendonck', aan te leggen op haar terrein. Een deel van de Loozerheide, ongeveer 200 hectare, zou verkocht worden aan Natuurmonumenten, terwijl nog eens 300 hectare door deze organisatie beheerd zou worden.
Natuur en landschap
Ten oosten van Budel-Dorplein ligt het natuurgebied Loozerheide, dat honderden hectaren groot is. Het gebied bestaat uit natte heide, moeras, naaldbos en zandverstuiving. Er zijn vennen te vinden, waaronder De Hoort en Ringselven. In dit gebied is het zeldzame ongezoomde ertsmos te vinden, evenals halfwilde runderen, paarden, houtsnippen, waterpiepers en kleine bonte spechten.
Download de gratis app van Cranendonck24 en mis niets → Apple | Android
